Wprowadzenie

Produkcja włókiennicza należała do najważniejszych rzemiosł w Grecji epoki brązu, o czym decydowała jej złożona technologia, czasochłonne nakłady pracy i specjalizacja, skutkujące wysoką wartością ekonomiczną tekstyliów. Złożoność i zróżnicowanie łańcucha operacyjnego, a także dystrybucja tekstyliów wymagały od wytwórców starannie opracowanego planowania i umiejętności zarządczych.

Organizacja produkcji włókienniczej w Egei została uchwycona w oparciu o dokumenty pisane z późnej epoki brązu (tabliczki z pismem linearnym B z pałaców mykeńskich), system wag stosowany do odważania surowców oraz odkrycia narzędzi włókienniczych i warsztatów, w tym specjalistycznych farbiarni. Jednakże system administracyjny opierający się na zastosowaniu pieczęci nie został jeszcze przebadany w sposób wystarczający w odniesieniu do organizacji produkcji włókienniczej. Tymczasem, wśród najwcześniej stemplowanych przedmiotów znajdowały się narzędzia włókiennicze, a odciski wyrobów włókienniczych zachowały się na rewersach wielu glinianych odcisków pieczęci. Również ikonografia gliptyki egejskiej, na którą składa się zbiór ok. 12 000 ścianek pieczęci i ich odcisków pozostała w znacznym stopniu niezauważona jako źródło wiedzy o tekstyliach i włókiennictwie.

Cele badawcze projektu

Projekt ‘Tekstylia i pieczęcie’ bada zatem istotne i złożone, choć dotąd niezauważone relacje pomiędzy produkcją włókienniczą, a pieczęciami i zastosowaniem stempli w Grecji epoki brązu (od wczesnej do późnej epoki brązu, c. 2650-1200 p.n.e.). Projekt ma za zadanie rozpoznanie struktury i znaczenia tych relacji, poprzez zbadanie:

• zastosowania pieczęci w administracji produkcji włókienniczej,
• zastosowania tekstyliów jako obiektów podlegających pieczętowaniu,
• odniesień ikonograficznych do produkcji włókienniczej w gliptyce.

Celem projektu jest wyjaśnienie, w jaki sposób produkcja włókiennicza była administrowana, jak i jakie rodzaje wyrobów włókienniczych wykorzystywane były do pieczętowania, jak i dlaczego produkcja włókiennicza została ukazana w ikonografii pieczęci.

Ujawniane przez projekt relacje pomiędzy tekstyliami i gliptyką pozwalają  na nowe i bardziej złożone rozumienie organizacji produkcji w społecznościach egejskich oraz w ikonografii, a także poszerzą wiedzę o sposobach technicznego wykorzystywania różnego rodzaju wyrobów tekstylnych w administracji. Najważniejsze pytania badawcze stawiane przez projekt, można sformułować następująco:

1. Co praktyka stemplowania narzędzi włókienniczych i miejsca, w jakich znajdowane były pieczęcie i ich gliniane odciski mogą powiedzieć nam o technologii włókiennictwa, organizacji i administracji produkcji włókienniczej?
2. Jakie typy wyrobów włókienniczych podlegały pieczętowaniu, jakie były ich techniczne parametry, czy w oparciu o odciski można uchwycić zmiany w technologii?
3. Jakie motywy ikonograficzne, odnoszące się do produkcji włókienniczej odnaleźć można w ikonografii gliptyki egejskiej, jakich konwencji ikonograficznych użyto do przekazania tych odniesień?

Metodologia i przegląd badań

Do osiągnięcia planowanych celów badawczych, używane jest nowe i oryginalne podejście metodologiczne, w którym metodologia badań nad tekstyliami archeologicznymi (z wykorzystaniem metod i standardów wypracowanych przez archeologię włókiennictwa i badania mikroskopowe – z użyciem mikroskopu cyfrowego typu Dino-Lite) oraz specjalistyczna wiedza włókiennicza (w tym wiedza empiryczna wynikająca z archeologii doświadczalnej) połączone są z metodologią badań archeologicznych (kontekst znalezienia pieczęci i odcisków, ich dystrybucja w czasie i przestrzeni) i ikonograficznych (gliptyka egejska i graficzne formy znaków pisma).

Ponieważ wiedza o technologii włókiennictwa znacznie się poszerzyła w ostatnich latach, podobnie jak szczegółowe rozumienie jej chaîne opératoire, odniesienia ikonograficzne do starożytnego włókiennictwa stały się czytelniejsze. Badania ikonograficzne pieczęci mezopotamskich i złotych blaszek z epoki żelaza w Skandynawii dowodzą, że wiele realistycznych detali nawiązujących do produkcji włókienniczej mogło znaleźć odbicie w małych formach plastycznych. Dlatego ikonografia gliptyki egejskiej powinna być również zbadana pod kątem możliwych odniesień do produkcji włókienniczej, z uwzględnieniem wiedzy o technologii włókiennictwa w Grecji epoce brązu oraz porównań ikonograficznych z innych obszarów i kultur, zwłaszcza z gliptyką mezopotamską i anatolijską. W badaniach ikonograficznych przyjęte zostały nowe założenia metodyczne:

• narzędzia włókiennicze i surowce mogą być rozpoznane w ikonografii oparciu o wiedzę o włókiennictwie egejskim i badania porównawcze z ikonografią innych kultur,
• rozpoznane już motywy, np. ciężarki tkackie i krosno ciężarkowe powinny być zanalizowane w odniesieniu do innych motywów obecnych na tych samych ściankach pieczęci lub na ściankach sąsiadujących, co pozwoli na uchwycenie ewentualnych schematów ikonograficznych,
• wszystkie rozpoznane motywy powinny być zbadane w odniesieniu do łańcucha operacyjnego produkcji włókienniczej i ewentualnych konwencji przyjętych dla odwzorowania gestów technicznych (tj. gestów wymaganych przez kolejne czynności) lub całych sekwencji operacyjnych.

W badaniach ikonograficznych wykorzystywane są metody statystyczne, m.in. dla określenia czy istniały powtarzające się schematy dla ukazywania odniesień do produkcji włókienniczej (por. baza danych ‘Textiles and Seals’ (link)).

Spodziewane rezultaty badawcze

Odkrywane przez projekt relacje pomiędzy tekstyliami i gliptyką pozwalają na nowe, bardziej pogłębione zrozumienie organizacji produkcji włókienniczej w społecznościach egejskich oraz praktyk administracyjnych bezpośrednio związanych z tą wytwórczością, takich jak stemplowanie narzędzi włókienniczych, przede wszystkim ciężarków tkackich. Analiza odcisków tekstyliów na rewersach ostemplowanych kawałków gliny przynnosi nową wiedzę o samych wyrobach włókienniczych, ich strukturze i sposobach użytkowania.

Prowadzone badania przynoszą nową interpretację szeregu motywów ikonografii gliptyki egejskiej poprzez ich symboliczne powiązanie z produkcją włókienniczą. Wskazują, w jaki sposób fizyczna realność produkcji włókienniczej przekształcona została w konwencje ikonograficzne oraz, jak te konwencje korespondują z ikonografią produkcji włókienniczej w innych kulturach, przede wszystkim w Mezopotamii i Anatolii epoki brązu. Badaniami objęty jest także sposób w jaki niektóre motywy związane z produkcją włókienniczą przekształcone zostały w graficzną formę znaków w kreteńskim piśmie hieroglificznym, oraz pismach linearnym A i B.